Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Ticaretinde Uluslararası Tahkim Merkezleri: GAFTA ve FOSFA Tahkim Merkezi

Ülkemiz ihracatçılarının gerçekleştirdiği küresel ve bölgesel ölçekte tahıl ve yağlı tohumlar ticareti uluslararası işlem sayısı artmaktadır: ülkemiz merkezli ve Türkiye’de faaliyet gösteren şirketlerin hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ticaret hacmi giderek artmaktadır.  Ancak, hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ticaretinde imzalanan uluslararası anlaşmaların yürütülmesi ve anlaşma hükümlerinin yerine getirilmesi her zaman sorunsuz bir şekilde yürütülemez. Mücbir sebep veya piyasadaki fiyatların "düşüşü" gibi durumlar anlaşmayı alıcı için kârsız hale getirebilir. Türk sözleşmeler hukukunun dayandığı ilkeleri referans alan ihracatçılar ve hukukçular  bu durumların, sözleşme kapsamındaki yükümlülüklerin yerine getirilmesi konusunda uyarlamayı gerektirdiğini düşünmektedirler.  

Ancak bu kanaat Türk hukuku bakımından belli koşullarda kabul edilebilir olsa da hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ticaretinde başat rol oynayan ve dünya ticaretinin yaklaşık yüzde 85’ini temsil eden şirketlerin birer üyesi olduğu ve her zaman için  dünyanın farklı yerlerinde bulunan şirketler arasında giderek daha fazla anlaşmazlık ortaya çıktığı dikkate alındığında  bu anlaşmazlıklar taraflar arası müzakerelerle çözülemeyen anlaşmazlıklara dönüştüğü durumlarla sıklıkla karşılaşılmaktadır.  Bu aşamada anlaşmazlıkların çözülmesi için, hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ticaretinin aktörleri, uluslararası ticaretin gerektirdiği, hızlılık, güvenilirlik ve gizlilik esaslarını temel alarak uyuşmazlıkları çözmekle görevli bir tahkim merkezi oluşturmuşlar ve mümkün olduğunca uyuşmazlıkların katı usul kurallarına tabi ve ticaretin gerektirdiği esneklikten uzak bir biçimde faaliyet gösteren yerel mahkemelere başvurmak yerine sektörde uzun yıllar çalışmış ve sektör ilkelerini yakından bilen tahkimlerden oluşan GAFTA Tahkim Merkezinde çözülmesini tercih ettiklerini görmekteyiz. 

hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ticaretine odaklanan uluslararası tacirlerin  GAFTA ve FOSFA, farklı yargı bölgelerindeki kuruluşlar arasında, özel kurallara ve uygulamaya dayanan ilkeler yerine yerel hukuku uygulayan mahkemeler tarafından değil, uzun yıllardır yerleşik uluslararası uygulamaya göre, bu tür anlaşmazlıkların büyük çoğunluğunu çözüme kavuşturmuş, özellikle esas olarak emtia ticaretinde uzmanlaşmış uluslararası ticari tahkim yoluyla çözülmektedir.

GAFTA ve FOSFA Tahkim Merkezlerini Yakından Tanıyalım

Tahıl, yem, yağlar ve katı yağlardaki uluslararası ticaretin %80'inden fazlası GAFTA ve FOSFA sözleşmelerinin standart formları kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Tahıl ve Yem Ticareti Derneği (GAFTA) ve Yağlar, Tohumlar ve Yağ Dernekleri Federasyonu (FOSFA), temel amacı tahıl, yem, yağlar ve yağlarda uluslararası ticareti teşvik etmek olan hükümet dışı uluslararası dernekler ve tahkim organlarıdır.

GAFTA ve FOSFA üyeliğinden bağımsız olarak dünya çapındaki hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ticaretinde ticaret şirketleri yanında bu ürünlerin uluslararası ticaretinde faaliyet yürüten denetçiler, lojistik uzmanları, brokerler, laboratuvarlar ve diğer şirketler de  faaliyetlerini bu özel nitelik taşınan ticaret topluluğunun çıkarlarını korumak ve  iş ve işlemlerin ticari faaliyetin gereklerine uygun yürütülmesini sağlamak için bu merkezler tarafından özel olarak geliştirilen uluslararası emtia ticaretinin standartları, kuralları ve ilkeler sistemine uygun olarak yürütür.

Standart GAFTA ve FOSFA ticaret sözleşmeleri, çeşitli emtia türlerinin ticaretinin özellikleri ve bunları dünya çapında taşıma yöntemleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. Bu ilkeler belli bir ülkenin meclisi, yasama organı, hükümeti tarafından değil aksine bizzat tacirler tarafından, ticaretini yapmakta oldukları bu ürünlerin özellik arzeden gereklerine uygun olarak yüzyıllar içinde ortaya çıkan ihtiyaçlarına uygun olarak benimsenmiş ve bu alanda faaliyet gösteren tacirler topluluğunun uzlaşısıyla kabul edilmiştir. 

Standart sözleşme biçimlerine ek olarak, GAFTA ve FOSFA'nın anlaşmazlıkların çözümü için kendi sistemleri vardır. Bu hizmet başlangıçta, anlaşmazlıklarının olağan eyalet mahkemesine başvurmak yerine, sektörün özelliklerine aşina, tanınmış uzmanlar olan "meslektaşları" tarafından çözülmesini isteyen tüccarlar için geliştirilmiştir.

GAFTA ve FOSFA Tahkimi

Yıllar içinde, GAFTA ve FOSFA tahkimleri, tahıl, yem, yağlar ve yağlar ve diğer emtialardaki dünya ticaretine ilişkin anlaşmazlıkların çözümü için bir forum olarak dünya çapında tanınan karmaşık, çok seviyeli bir sisteme dönüşmüştür.

Tahkimin Avantajları

- Uzmanlaşma: GAFTA ve FOSFA'daki tüm hakemlerin emtia ticaretinde yılların deneyimi vardır. Dahası, tüm hakemler uluslararası ticaretin tüm özellikleriyle geliştirilen zorunlu yeterlilik sınavından geçerler.
- Maliyet: Tahkim ücreti, hakemlerin ve avukatların ücretleri dahil olmak üzere anlaşmazlığın maliyetleri, olağan bir mahkemenin veya uzman olmayan bir tahkimin maliyetinin çok altındadır.
- Verimlilik: Genel olarak, GAFTA ve FOSFA tahkiminde bir uyuşmazlık çözümü, eyalet mahkemelerinde ve uzman olmayan tahkimde yürütülen uyuşmazlık çözümü faaliyetinden çok daha hızlıdır. Bunun nedeni, hakemlerin daha fazla uzmanlaşması ve genel olarak sadeşleştirilmiş resmi tahkim prosedürüdür.
- Basitlik ve Esneklik: Tahkim, mahkeme usullerine kıyasla daha sade usul kuralına göre faaliyetini yürütmektedir. Tahkim, uyuşmazlığın taraflarına asgari müdahale ve azami yardım ilkesine göre çalışır. Örneğin, materyallerin sunulmasının zamanlaması esnektir ve her zaman taraflardan birinin talebi üzerine uzatılabilir. Ayrıca, taraflara inceleme için belge sağlama veya duruşmada tarafların çıkarlarını temsil etme konusunda GAFTA ve FOSFA'nın deneyimli üyeleri tarafından yardım edilebilir.
- Gizlilik: Eyalet mahkemelerinin yahut yerel mahkemelerin aksine, tahkim duruşmaları sadece taraflara açık olarak yapılır, tüm prosedürler ve kararlar her iki taraf için de gizlidir.

Tahkime Nasıl Başvurulur?

Düzenlemeler:
GAFTA veya FOSFA üyelik sistemiyle çalışmalarına rağmen GAFTA veya FOSFA tahkimine başvurmak isteyen şirketlerin mutlaka bu tahkim kuruluşlarının üyesi olması gerekmez. Uyuşmazlığa düşen tarafların sözleşmelerinde, uyuşmazlıkların bu tahkim merkezlerinin kurallarına göre çözülmesini açıkça öngören bir tahkim maddesinin bulunması yeterlidir:

GAFTA için - GAFTA Tahkim Kuralları № 125;
FOSFA için - FOSFA Tahkim ve Temyiz Kuralları.

Uygulanacak Hukuk:

GAFTA veya FOSFA tahkimi, ilke olarak uyuşmazlığı İngiliz genel hukukuna göre çözer. Ancak taraflar, tahkim maddesindeki sözleşmelerine uygulanacak farklı maddi hukuku seçebilirler.

Tahkim Yeri:

GAFTA veya FOSFA tahkiminin bir diğer avantajı da çoğu durumda tahkim faaliyetine uzaktan katılabilme olanaklarının olmasıdır. Ancak taraflar sözlü duruşma yapmak isterlerse, sözlü yargılamanın yapılacağı yeri ya da ülkeyi de belirleme hakkına sahiptirler.  Taraflar belirli bir yer konusunda anlaşamazlarsa, Londra'da bir duruşma yapılır. Duruşmanın nerede gerçekleştiğine bakılmaksızın, uyuşmazlığın İngiltere yasalarına göre değerlendirileceğini (taraflar aksi yönde bir tercihte bulunmadıkça) belirtmek gerekir. Tahkimciler, bulundukları yere bakılmaksızın, yalnızca tahkim merkezi tarafından yetkilendirilen hakemler listesinden atanacaktır.

Tahkim Prosedürü:

Bir uyuşmazlık ortaya çıkarsa, talepte bulunan taraf (davacı) diğer tarafa (davalı) uyuşmazlığı çözmek için tahkime başvurma niyetini bildirir.
Davacı, elindeki mevcut delillerini ekleyerek ve ayrıntılı bir vakıa listesi hazırlayarak tahkim merkezine sunar.  Davalı da iddialarla ilgili dayandığı delilleri hazırlar ve bu belgelerin kopyalarını tahkim merkezine ve davacıya gönderir. Davacı, davalıların dayanak belgelerine yorum yapabilir ve daha fazla karşı kanıt sunabilir.
Uyuşmazlığın çözülmesi için tahkime başvurulması, hakemlerin atanması ve belgelerin sunulması, tahkim merkezinin kurallarının ayrılmaz bir parçası olan süre kurallarına uygun olarak gerçekleştirilir.

GAFTA ve FOSFA tahkiminde "iki aşamalı" tahkim sistemi vardır - birinci aşama - tahkim ve ikinci aşama - temyiz.

Birinci Aşama – Tahkim:

GAFTA tahkiminin birinci aşamasında, taraflar tek bir hakem veya üç hakemden oluşan bir Hakem yahut hakem heyeti atanması konusunda anlaşabilirler. Her taraf üç hakemden birini atama hakkına sahiptir, üçüncüsü ise Tahkim Merkezi tarafından atanır.
FOSFA tahkiminde, taraflarca atanan iki hakemden oluşan mahkeme uyuşmazlığı inceler veya taraflar tek hakem atanması konusunda anlaşabilirler. Taraflarca atanan hakemler bir fikir birliğine varamazlarsa, bu hakemler, kendileri dışında başka bir hakemi belirler ve dava hakkındaki görüşlerini ona gönderirler, tarafların hakemleri tarafından seçilen hakem artık tek başına karar verir.

Tahkimin amacı, davanın açıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde karara ulaşmaktır. Mahkeme kural olarak tarafların yokluğunda davayı ele alır ve yalnızca uyuşmazlığa taraf olanların sunduğu belgelere dayanır. Karar vermek için, uyuşmazlığın taraflarından birinin bu belge ve delillerini sunmuş olması yeterlidir, bir taraf belge ve delillerini sunmamışsa, sadece sunan tarafın belgeleri esas alınarak dava sonuçlandırılır. Tahkim Merkezi, bir ücret karşılığında, ikinci taraf adına bir hakem atayabilir ve bunun sonucunda mahkeme, sağlanan belgelere dayanarak uyuşmazlığın esasına karar verir.

Tahkim mahkemesi, sözlü duruşmanın gerekli olup olmadığına karar vermekte serbesttir. Dikkat çekici olan bir diğer husus davalara avukatların katılmasına izin verilmemektedir. Sözlü duruşmada taraflar yalnızca şunlar tarafından temsil edilebilir: a) çalışanlarından biri; b) dernek tarafından yetkilendirilmiş bir hakem. Ancak tarafların kendilerini bir avukatla temsil edilmeleri konusunda anlaştığı durumlar hariç duruşmalarda avukatlar, hukukçular veya diğer hukuk danışmaları arasından bir temsilci seçemezler.

Görüldüğü üzere GAFTA ve FOSFA tahkimine avukat katılımı kural olarak sınırlıdır. Taraflar, Mahkeme için yazılı materyaller hazırlamaları için avukatlar tutabilirler; ancak, her iki taraf açıkça aksi yönde anlaşmadığı sürece avukatların sözlü duruşmaya katılmalarına izin verilmez. Mahkeme, yalnızca makul olması ve tarafların avukatların yargılamaya katılabileceğini açıkça kabul etmesi durumunda, kazanan tarafa avukat masraflarının ödenmesine karar verir. Ancak uygulamada duruşmalarda avukat tarafından temsile ilişkin sınırlandırıcı kurallara rağmen, uluslararası ticaret şirketleri, tüm hukuki itirazlarının tahkime gerektiği gibi sunulmasını sağlamak için avukatlara tahkim nezdinde anlaşmazlıklarını yürütmeleri talimatını vermektedir. Anlaşmazlık sonucunda, hakemler bir karar verir ve bunu yazılı olarak kayıt altına alırlar. Hakemlerin ücret ve masraflarının ödenmesinden sonra, karar taraflara tebliğ edilir.

İkinci Derece – Temyiz:

Taraflar, hakemlerin ilk derece kararına itiraz etme hakkına sahiptir. Bu durumda, Tahkim merkezi tarafından atanan nitelikli hakemler kurulu, itiraz duruşması yapar. İlk karar tek bir hakem tarafından verildiyse, Temyiz Kurulu üç kişiden oluşur ve ilk karar üç hakem tarafından verildiyse, Temyiz Kurulu beş kişiden oluşur.
İtiraz süreci ilk derece tahkim sürecine göre daha prosedürel olup, kural olarak, duruşmada tarafların çıkarları ticaret alanındaki profesyoneller tarafından temsil edilir.

Mahkemeye itiraz:

GAFTA ve FOSFA sözleşmeleri, İngiltere hukukunun uygulanabilir bir hukuk olduğunu öngördüğünden, Tahkim Mahkemelerinin kararları konusunda İngiliz mahkemeleri yargı yetkisine sahiptir.
Bu nedenle, GAFTA ve FOSFA itiraz örneklerinin kararları kesin değildir ve İngiltere ve Galler mahkemelerinde itiraz edilebilir.
Ancak, tahkim kararlarına karşı mahkemeye başvuru  çok istinnai durumlarda gündeme gelebilir., çünkü İngiliz hukukunda göre tahkim kararlarına karşı mahkemelere sınırlı koşullarda ve yalnızca maddi hukuka ilişkin hususlarda gidilebilir. Nitekim İngiliz hukukuna göre tahkim kararlarına karşı mahkemelere, hakemlerin tarafsızlığının zedelendiği iddiası yahut hakemler üzerindeki baskı gibi yargılama hukukuna ilişkin kuralların ciddi şekilde ihlal edildiği gerekçesiyle itiraz edilebilir. Mahkeme itirazı kabul ederse, tahkimin kararını onaylayabilir, iptal edebilir veya değiştirebilir veya yeniden değerlendirilmek üzere tahkime geri gönderebilir.

"Basit Uyuşmazlıkların" Çözümü:

Ayrıca, GAFTA ve FOSFA tahkimleri çerçevesinde, basit uyuşmazlık çözüm usulü adı altında özel ve basitleştirilmiş bir uyuşmazlık çözümü usulü  kabul edilmiştir.
Basit uyuşmazlık çözüm prosedürü, nispeten küçük miktarda para içeren ve uyuşmazlığın koşullarının karmaşık olmadığı uyuşmazlıklar için alternatif bir mekanizma olarak geliştirilmiştir. Taraflar uyuşmazlığı bu kurallara uygun olarak çözmeyi kabul ederlerse, tahkim merkezi tarafından sağlanan sözleşme formunu doldurarak uyuşmazlıklarını basit uyuşmazlık çözüm prosedürü kapsamında çözme rızasını beyan etmeleri gerekir.

Basit uyuşmazlık çözüm usulü hızlandırılmış bir yargılama usulüdür. Tahkim merkezi tek hakem atar ve taraflara ücretin miktarı önceden bildirilir. Karar temyize tabi değildir ve başvurudan sonra birkaç ay içinde karar verilir.

GAFTA ve FOSFA Kararlarının İcrası

GAFTA ve FOSFA kararlarının çoğu taraflarca gönüllü olarak kabul edilir ve icra edilir. Ancak, bir taraf anlaşmazlığı nihai karara uygun olarak çözmeyi reddederse, tahkim merkezi, dünya genelindeki tüm merkez üyelerine o tarafın kararı icra etmeyi reddettiğini bildirme hakkını saklı tutar. Görüldüğü gibi merkezin karar listeye alma benzeri bir yaptırım uygulaması bulunmaktadır. Bu yaptırım, dünya hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ticaretini gerçekleştiren aktörlerinin yaklaşın yüzde 85’inin iştirakçisi olduğu Merkezin tüm üyelere bilfiil gönderilmesi, kararı ihlal eden tarafın ticari itibarının zedelenmesi sonucunu doğurur ve güvenilirliğin ve ahde vefanın önemli bir ilke olduğu uluslararası ticaretin bu özellik arz eden kolunda yeterince etkili bir yaptırımdır. .

Ayrıca, GAFTA ve FOSFA tahkim kararları, özellikle New York Sözleşmesi'ne göre tarafların şirket merkezinin bulunduğu ülke hukukuna göre icra edilebilirlik niteliğine haizdir. Nitekim hukukumuzda da uluslararası tahkim mercii kararlarına karşı tenfiz ve tanıma kararı alınabilir. Şu anda, New York Sözleşmesi 156 ülke tarafından imzalanmıştır. Bu, Sözleşme'ye imza atan ülkelerden birinde verilen tahkim kararının, Sözleşme'yi onaylayan herhangi bir ülkede icra edilebileceği ve icra edilebileceği anlamına gelir. Kararın icra yerinin her zaman borçlunun tescil yeri olmadığını belirtmek önemlidir. Karar, borçlunun mallarının bulunduğu Sözleşme'nin herhangi bir ülkesinde icra edilebilir.

Sonuç Yerine

GAFTA ve FOSFA tahkimi, dünya çapında hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri gibi emtia ticareti sırasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları çözmenin gerçek, etkili ve uygun fiyatlı yollarıdır. Ancak, sözleşmelerine GAFTA veya FOSFA tahkim maddesi eklemek isteyen şirketler, düzenleyici prosedürlerin ve geçerli İngiliz hukukunun tüm özelliklerini tam olarak anlamalı ve dikkate almalıdır.

Belirli bir dava hakkında yardıma veya hukuki danışmanlığa ihtiyacınız varsa, lütfen ayrıntılı bilgi için iletişime geçin.

ALGAN HUKUK